Rond 1905 werd door de Krag Maskin Fabrik in Oslo een stempelmachine geconstrueerd. Met deze machine was het mogelijk 600 poststukken in een minuut af te stempelen. De brieven en kaarten bewogen langs een stempel-cilinder.
De omtrek van de roterende stempel-cilinder was 157 mm, de buitenring bestond uit vier delen: twee dagtekeningstempels en twee frames (“vlaggen”) (lijnen, etc.). De afstand tussen de twee soortgelijke punten van het stempel is dus altijd 157/2 = ongeveer 78 mm. Een roterende inktrol zorgde voor een constante toevoer van inkt.
Na de introductie in Rusland (1906) van de machine werden ze gebruikt in de grote steden (1907-1908). Volgens Kiryushkin & Robinson werden de machines gekocht en betaald door de lokale post autoriteiten. Zo zien we dat de machines worden gebruikt in de grote steden, maar niet in alle, maar ook in kleinere steden. De eerste machines stonden in Rusland in Sint Petersburg en Helsinki. De eerste bekende poststempel is van Helsinki (Helsingfors), 20-7-1906. In Riga werden meer machines geplaatst. V. Marcilgar (zie hieronder literatuur) noemt 18 juni 1908 als datum van het eerste KRAGmachine-stempel van Riga. Alle stempels waren dubbelring-stempels. In het Baltische gebied werden ook machines geplaatst in Tallinn (Revel) en Tartu (Dorpat of Jurew).
Dit is het vroegste type machine-stempel van Riga, gebruikt vanaf 18-VI-1908 tot 23 IX 1912. Het is het meest voorkomende type. Dit type heeft 8 stempel-lijnen en een ster met zes stralen aan de onderin het dagtekeningstempel. Het wordt gebruikt voor uitgaande post.
De diameter van het dagtekeningstempel is 28,5 mm, zonder punten in de datum.
Wanneer de vierde lijn wordt doorgetrokken, komt hij uit in het middelpunt van het datumstempel. Als de 8e lijn wordt doorgetrokken, is hij de raaklijn van het datum-stempel.
Het datumstempel op de kaart hierboven is nog goed in orde: op 1 augustus 1908 was de machine nog maar zeer kort in gebruik. In december was de onderste lijn van het tweede datumstempel al flink beschadigd:
Op de kaart hierboven is het rechter KRAG-datumstempel al flink beschadigd. Marcilger laat een kaart met het stempel 10 XI 1908 zien waarbij het rechter datumstempel al een breuk heeft in in de onderste lijn van de datumbrug. Ondanks reparaties blijft dit de komende twee jaar een probleem.
Eem machinestemel van РИГА (RIGA), met 8 lijnen. Verzonden 9-12-1910 vanuit Riga naar Freiburg in Duitsland. Hetzelfde type stempel als de kaart hierboven.
Het type is zeer gemakkelijk te herkennen: 8 lijnen en 1 ster onderin ; de overige types hebben twee sterren als ornament.
De afstand tussen de – grote pijlen- twee gelijke punten: 78 mm
In het boek van Marcilger staat een beschrijving van de ontwikkeling van dit stempel. De oudste stempels zijn duidelijk en de ster heeft dunne, scherpe stralen. Door slecht onderhoud worden de stempels steeds minder scherp. In dit stempel van december 1910 is de onderste lijn in het datumstempel meer beschadigd, de stralen van de ster zijn niet meer zo dun en scherp.
De brieven en kaarten werden getransporteerd -onderste boven- langs een metalen goot, aangedrukt door een gefreesde (getande) cilinder. Soms kwam er wat inkt op deze cilinderen en dit veroorzaakte het gefreesde spoor aan de bovenrand, zoals hierboven is te zien.
Er zijn twee types van deze sporen van de gefreesde cilinder: zoals op de kaart hierboven en een ander type (met kleine cursieve streejes).>>>>>>>>
De fraaie beeldzijde van de kaart hierboven met het standbeeld van Peter de Grote in Riga. Het standbeeld is vervaardigd door de Duitse kunstenaar Gustav Schmidt-Kassel en is in 1910 in Riga gelaatst op de Aleksandra boulevard. In 1915 is het beeld gedemonteerd voor transport naar St. Petersburg.
Een Duitse duikboot vernietigde het schip en het schip ging naar de zeebodem. In 1934 is het schip gevonden door Estse duikers en het standbeeld kwam terug naar Riga. De naam van de straat was toen gewijzigd in Brivības iela (Vrijheidsstraat) en op de oude plaats van het standbeld was sinds 1935 het nieuwe Vrijheidsmonument geplaatst.
Het standbeeld van eter de Grote is gerepareerd in 2003, betaald door de zakenman Yegeny Gomberg. Hij liet beeld plaatsen op een nieuwe plaats – zonder toestemming- in Kronvald Park, op het terrein van Riga Haven Autoriteit. Voor ultra-nationalisten was dit een pro-Moskou provocatie. Toen Gomberg een boete zou krijgen, wilde iemand anders dit voor hem betalen. Zo kreeg een oud standbeeld een politieke betekenis.
De handgeschreven datum is 21/6: de afzender had de westerse -Gregoriaanse- kalender in gedachten.
Hieronder: de beeldzijde van de kaart met het park nabij het theater.
Op de kaart hieronder is iets fout gegaan:
De beeldzijde van deze kaart hierboven geeft een zicht op Riga.
Hieronder een kaart met een afwijkende 1 in het linker datumstempel. In 1911 waren ook meer cijfers 1 nodig.
In 1912 is het ornament (ster) vervangen door een indexnummer (1, 2, 3, 4). Deze nummers hebben -waarschijnlijk- geen verband met de nummers van de stadspostkantoren. Het ornament of lege plek werden in zeer korte tijd in hetzelfde stempel verwisseld, dus de machines werden alleen op het hoofdpostkantoor gebruikt.
Volgens Marcilger zijn er zeven hoofdtypes van de machinestempels.
Deel van de binnenzijde van de brief:
Vanaf 29-X-1910 (of eerder: 5 VI 1910) tot 9-X-1912 (laatst bekende stempel) is er een nieuw type machinestempel: met 4 lijnen en twee sterren als ornament, dus tegelijkertijd met het eerste oudste type (18-VI-1908 tot 23 IX 1912). Dus het is duidelijk dat er een tweede machine in gebruik was.
Dit tweede type KRAG-machine-stempels in Riga heeft punten in de datum achter dag, maand en jaar.
Op 8.V.1912 is voor het eerst dit stempel met het indexnumber ‘2’ onderin het stempel geraporteerd.
In dit type 2 van de machinestempels is de afstand tussen de lijnen van de datumbrug 8 mm (buitenkant) en 8 (binnenkant), dus een dunne lijn. Dit is volgens Marcilger en op deze kaart is de afstand inderdaad 8 mm (de lijnen zijn iets beschadigd). In type 1, hierboven, zijn de afstanden 8,6 mm en 7,2 mm
De eerste twee types hebben we hierboven gezien.
Type 1: (eerste tye met) 8 lijnen, 1 ster. – 18 VI 1908 tot 23 IX 1912 (22-9-1912: laatste stempel)
Type 2: (eerste type met) 4 lijnen, 2 sterren. – 5 VI 1910 (of 17-4-1910) tot 9 X 1912 (=laatst bekende afdruk) (of 7-11-1912)
Verder, alle met twee sterren:
Type 3: (tweede type met) 8 lijnen. – 27 XI 1912 tot 6 VII 1913 (of 6-8-1913), opvolger van type 1.
Type 4: (tweede type met) 4 lijnen. – 2 XII 1912 tot 25 XII 1913 (of 26-7-1913)
Type 5: (derde type met) 8 lijnen. – 13 VIII 1913 tot 29 V 1915 (of 16-8-1916)
Type 6: (derde type met) 4 lines. – 17 III 1914 (of 17-10-1913) tot eind 1914 (of 7-10-1914
Type 7: 4 of 8 lijnen (in gebruik 1914-1917)
Om onderscheid te maken hebben de data hierboven, maar ook gemakkelijk is dit schema:
| Type 1 | Type 2 | Type 3 | Type 4 | Type 5 | Type 6 |
| 8 lijnen | 4 lijnen | 8 lijnen | 4 lijnen | 8 lijnen | 4 lijnen |
| 1 ster | 2 sterren | 2 sterren | 2 sterren | 2 sterren | 2 sterren |
| geen punten in de datum | punten in de datum | geen punten in de datum | punten na dag en maand, maar niet na jaar | punten in de datum | punten in de datum |
| de afstand tussen de lijnen van de datumbrug 8,6 mm (buiten) 7,2 (binnen) |
de afstand tussen de lijnen van de datumbrug 8 mm (buiten) 8 (binnen) dun Voor datum: weinig ruimte |
de afstand tussen de lijnen van de datumbrug 12,2 mm (buiten) 9,6 (binnen) |
de afstand tussen de lijnen van de datumbrug 13,5 mm (buiten) 11,2 (binnen) |
de afstand tussen de lijnen van de datumbrug 14 mm (buiten) 10,2 (binnen) dik |
de afstand tussen de lijnen van de datumbrug 14,5 mm (buiten) 12 (binnen) Voor datum: veel ruimte |
Vanaf 1914 tot 1917: heel weinig post naar en vanuit Riga, dus het is lastig om de types machinestempels te onderscheiden.
In 1914 zijn er ook ‘stomme’ machinestempeels gebruikt, erg zeldzaam, zie hieronder.
Vanaf begin 1915 tot de Duitse bezetting worden de stempels steeds meer beschadigd en minder scherp.
8 lijnen (de laatste is niet goed afgedrukt) (dus niet 2, 4 or 6), twee sterren (dus niet type 1), geen punten in de datum (dus niet type 5), en ook de “A” in Riga is in beide datumstempels gepunt (niet tye 5 zoals we hieronder zullen zien).
Op de kaart hierboven is het ornament (ster) vervangen door index-nummer 1. Deze mnummers (1,2,3,4), since 1912, hebben -waarschijnlijk- geen betrekking op de nummers van de stadspost-kantoren.
Ook de datum – 28 II 1913- klopt met de tabel hierboven.
De beeldzijde van deze kaart:
Mr. Marcilger noemt als kenmerken van dit type:
-in de datum staat een punt achter dag, maand en jaar (type 1: geen punten)
-twee sterren als ornament
-de ” A” van RIGA is verschillend in de datum-stempels: in het linker datumstempel een afgeplatte “A”, in het rechterdatumstempel een gepunte “A”
-de afstand tussen de lijnen in de datumbrug is 14 mm (buiten) en 10,2 (binnen), dus dikke lijnen
Een machinestempel van РИГА (RIGA), met 8 lijnen:
De brieven en kaarten werden getransporteerd – onderste boven- langs een metalen goot, voortbewogen door een gefreesde (gekartelde) cilinder. Soms kreeg deze cilinder ook wat inkt en dat veroorzaakte een spoor aan de bovenkant, zoals op deze kaart. Dit is een ander type spoor dan wat we eerder hebben gezien.
Er zijn twee types van deze sporen van de gefreesde cilinder. Het type hier links en het type op deze kaart met kleine cursieve lijntjes.
Hieronder een kaart met KRAG-stempel type 6:
De oudste ‘frames’ / vlaggen waren 8 lijnen. Maar de recht omhoog staande ribbels veroorzaakten een permanente inkeping in de inktrol en daarom kregen delen van het stempel geen inkt. Daarom koos men in Riga bij de tweede machine voor 4 rechte lijnen.
Als de machine slipte werd het datum. De afstand tussen twee punten is dan ook iets korter dan 78 mm.
Op deze brief staat een machinestempelk van РИГА (RIGA), maar het is een ‘stom’ stempel
Dit soort stempels werd gebruikt tijdens de Eerste Wereldoorlog met de bedoeling om de identificatie van de plaats onmogelijk te maken. Identificatie is dus dikwijls een complex probleem, maar hiet is het stempel niet erg effectief: de bedrijfsnaam en plaats zijn op de brief gedrukt!
Links bovenin is nog een rood stempel geplaatst, dat betekent: ‘Aan de Heer’
Literatuur:
- Russian postmarks : an introduction and guide / A.V. Kiryushkin and P.E. Robinson
[S.l.] : J. Barefoot, cop. 1989. – 110 p.- chapter 5: Macine postmarks. – p. 52-53 - Riga : die Postgeschichte bis 1919 / V. Marcilger. – Zweite Aufl. – Heide : Paul v. Sengbusch Verlag, 1987.
Kap. 12 (1-28): Die Maschinenstempel von Riga.[About: macine postmarks] - Riga : The riddle of the Krag machine postmarks / V. Marcilger In: BJRP 1988 ; 65. – p. 9-20
- ‘Krag’ stempelmachines in de Baltische provincies / Ivo Steyn In: HBG 1995 ; 27. – p. 55-61
- Kragmachines in het Baltische Gebied 1 / Guus Franssen
In: HBG 2012 ; 61. – p. 32-39
Deel 2. – In: HBG 2013 ; 62. – p. 4-20 - De machinestempels van Riga : een chaos! / Ivo Steyn
In: Oost Europa Filatelie 1986 ; nr. 4. – p. 18-24 - De ‘Krag’ machinestempels van Rusland / Ivo Steyn
In: OEF 1986 (jrg. 4) ; nr. 4 – p. 1-6
De ‘Krag’ machinestempels : addenda & errata / (Ivo Steyn)
In: OEF 1987 (jrg. 5) ; nr. 1 – p. 20-23